SELİM GÖKÇE/BİRİNCİ SINIF MÜFETTİŞLERE BİRİNCİ SINIFA AYRILMA HAKKI VERİLMESİ İLE CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİNDE İDARİ DENETİMİN YENİDEN YAPILANMASI HAKKINDA ÖNERİLER
I-GİRİŞ
Kamuda ehliyet ve liyakata dayalı olarak Müfettişlik, Denetçilik, Mülki idare amirliği gibi bazı kariyer meslekler ile Profesörlük, Hakimlik/Savcılık gibi bazı üst düzey meslek ve görevlerde yükselmeyi ve özlük haklarında da iyileştirmeyi içeren, mesleklerinde 1. Sınıfa ayrılma ve 1. Sınıf olma hususundaki mevcut mevzuat düzenlemelerinin, kariyer mesleklerin en önemlilerinden birisini oluşturan kamudaki diğer Müfettişlik, Denetçilik, Murakıplık vb. denetim hizmetlerini yerine getiren kamu çalışanları yönünden de uygulanmasının, hem 657 sayılı DMK’nın kariyer ve liyakat gibi temel ilkelerinin etkinlik kazanması ve hem de Anayasadaki eşitlik ilkelerinin yerine getirilmesi yönünden önemi ve uygulanabilirliği izahtan varestedir. Bu kapsamda, Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin idari denetimde yaratmakta olduğu kapsamlı değişiklikler bağlamında idari denetimin özlük haklarının iyileştirilmesi ile yeniden yapılandırılması hakkındaki bazı görüş ve öneriler aşağıda belirtilmiştir.
II-1. SINIFA AYRILMA HUSUSUNDAKİ MEVCUT YASAL DURUM
A-SAYIŞTAY DENETÇİLERİNİN 1. SINIFA AYRILMASI ŞART VE YÖNTEMLERİ
6085 sayılı Sayıştay Kanun’unun 63’ncü maddesinde özetle;
“ Aylık, ödenek, mali, sosyal, emeklilik ve diğer haklar ile teminatları bakımından Sayıştay meslek mensupları kademe, sınıf ve derecelerindeki birinci sınıf, birinci sınıfa ayrılmış, ikinci sınıf ve üçüncü sınıf hakim ve savcılar hakkındaki hükümlere tabidir.
Sayıştay Başkanı, daire başkanları ve üyeler dışında kalan meslek mensupları üçüncü sınıf, ikinci sınıf, birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıf olmak üzere dört sınıfa ayrılır. Bunların sınıfları ile birinci sınıfa ayrılma şart ve yöntemleri, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanununda belirtilen esaslara göre Sayıştay Genel Kurulunca belirlenir.
Sayıştay denetçilerinin atanmaları ve görevde yükselmeleri, Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin Kurulu kararı ve Sayıştay Başkanının onayı ile olur. Sayıştay denetçilerinden yükselme sürelerini dolduranlara bulundukları kadroda üst derece aylığı verilerek veya üst kadroya atanarak yükselmelerinde sicillerine göre belirlenecek yeterlik esastır.
- DMO Gn. Md. Başmüfettişi
05.08.2011 tarihli R.G’ de yayınlanan “ Sayıştay Denetçilerinin Sınıfları ile Sayıştay Uzman Denetçileri ve Savcılarının Birinci Sınıfa Ayrılma Şart ve Yöntemlerinin Tespitine Dair Sayıştay Genel Kurulu İlke Kararında ise özetle;
“ Sayıştay Denetçiliği mesleği, üçüncü sınıf, İkinci sınıf, birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıf olmak üzere dört sınıfa ayrılır.
Birinci sınıfa ayrıldığı tarihten itibaren üç yıl süre ile başarılı görev yapmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini yitirmemiş uzman denetçiler birinci sınıf olurlar. Dereceler meslekte geçen hizmet süresi esas alınarak belirlenir.
Sayıştay uzman denetçileri ile Sayıştay Savcılarının birinci sınıfa ayrılabilmesi için,
-Birinci dereceye yükselmiş olmak,
-Meslekte 10 yılını doldurmuş bulunmak,
-Bilimsel güç ve yeteneği ile hizmet ve meslekteki başarısına göre yapılacak değerlendirme sonucunda emsali arasında temayüz etmiş olmaları,
– Kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarını birden fazla almamış, herhangi bir suçtan affa uğramış olsalar bile hüküm giymemiş bulunmaları şarttır.
Birinci sınıfa ayrılmada dikkate alınacak sürenin başlangıcı, ilgilinin denetçi olarak atandığı tarihtir.
Sayıştay uzman denetçileri ile savcılarından bu ilke kararına göre yapılacak hesaplamada meslekte birinci sınıfa ayrılmaları için gerekli süreyi doldurmuş ve birinci dereceye yükselmiş bulunanların sicil dosyaları ile varsa soruşturma ve kovuşturma dosyaları bu şartların gerçekleştiği ay içerisinde Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin Kuruluna intikal ettirilir. Birinci sınıfa ayrılma işlemi yukarıdaki esaslara göre bu kuruluş kararı ve Sayıştay Başkanının onayıyla yapılır.” Denilmektedir.
B-HAKİMLER VE SAVCILAR KANUNU
2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanununun 32’nci maddesinde özetle;
“ Birinci sınıfa ayrılabilmek için ;
– Birinci dereceye yükselmek,
– Hakimlik ve savcılık mesleğinde on yılını doldurmak,
– Bilimsel güç ve yeteneği ile hizmet ve meslekteki başarısına göre emsali arasında temayüz etmek,
– Yer değiştirme cezası almamış olmak,
– Kınama, kademe ilerlemesinin durdurulması veya derece yükselmesinin durdurulması cezalarını aynı neviden olmasa bile birden fazla almamış olmak,
– Mesleğin vakar ve onuruna dokunan veya kişisel haysiyet ve itibarını kıran veya görevle ilgili herhangi bir suçtan affa uğramış olsa bile hüküm giymemiş olmak gerekir.
Birinci sınıfa ayrılma koşul ve yöntemlerine dair ilkeler Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca tespit edilerek R.G ‘de yayınlanır.”
33’ncü maddesinde özetle ;
“ Birinci sınıf olan hakim ve savcıların başarılı olup olmadıkları, müfettiş hal kağıtları, iş cetvelleri, kanun yolu değerlendirme formları ile varsa mesleki ve akademik konulardaki faaliyetlerine
ilişkin diğer bilgi ve belgeler dikkate alınarak, üç yılda bir Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca değerlendirilmesi suretiyle tespit edilir.” Denilmektedir.
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun 05.04.2017 tarih ve 675/2 sayılı İlke Kararında da ayrıntılı olarak değerlendirme esasları açıklanmaktadır.
C-2914 SAYILI YÜKSEKÖĞRETİM PERSONEL KANUNU
Öğretim üyeleri sınıfındaki Profesörlerden 1-3 yıl kıdemi olanlara (5.300), profesörlük kadrosunda dört yılını tamamlamış bulunanlara ise (6.400) ek gösterge uygulandığı yine, üç yılını tamamlamış profesörlere üniversite ödeneği ve makam tazminatının kıdemi az olanlara göre daha yüksek olarak ödendiği anlaşılmaktadır.
D-3201 SAYILI EMNİYET TEŞKİLATI KANUNU
Kanun’un 13’ncü maddesinde 1. Sınıf Emniyet Müdürü kadrosunda bulunan Teftiş Kurulu Başkanı ve Polis Başmüfettişi, 2. Sınıf Emniyet Müdürü kadrosunda bulunan Polis Müfettişlerinin en az bekleme sürelerini doldurduktan sonra belirli kriterler dahilinde atandıkları görülmektedir.
III- KARİYER VE ÜST DÜZEY KAMU ÇALIŞANLARININ MAAŞ DURUMU
Ekim/2021 ayı itibariyle , 1/4 kademede, 25 hizmet yılı olup, Evli ( Aile yardımı hariç) kamu çalışanlarının Maaş /Emekli Maaş durumu aşağıda gösterilmiştir.
1- Bakanlık/ Genel Müdürlük Başmüfettişi, ( 10.234 )/ (6.782) TL. iken;
2- Hakim/ Savcı (6 yıl), 1. Sınıf, Yargıtay ve Danıştaya seçilme hakkı olan (19.215)/ (10.893) TL.
3- Hakim/Savcı ( 1.sınıfa ayrılan, 1. Derecedeki hakim/savcı), (15.625) / (5.720) TL.
4- Hakim/ Savcı ( 4 yıllık Y.Ö mezunu ), (13.590) / (4.968) TL.
5- Mülkiye Başmüfettişi 1.sınıf Başmüfettiş, ( 12.547) / (7.590) TL.
6- Mülkiye Başmüfettişi ( Lisans mezunu), (10.832) / (6.838) TL.
- Profesör ( Hizmet süresi 4 yıldan fazla), (12.873) /(9.897) TL.
8- Profesör ( “ “ 3 “ “ ), (12.829) / (9.343) TL.
9- Profesör ( “ “ 3 “ az ), (11.434)/ (8.408) TL.
IV- KAMUDA SON YEDİ YILDAKİ MAAŞ ARTIŞI
Kamu görevlilerine genellikle aynı oranda maaş artışı yapılırken, yasal düzenlemelerle veya toplu sözleşmelerle bazı kamu görevlilerine daha fazla maaş artışı yapılabilmektedir.
Son yedi yılda kamu görevlilerine yapılan maaş artışlarına baktığımızda, bazılarına ( Hakim ve savcı gibi ) genel maaş artışından ayrı olarak yeni maaş unsuru ekleme, tazminat veya ek ödeme/ gösterge artışı, zam puanı artırma, kesinti oran veya hesaplama şekli değiştirme gibi ilave artışların yapıldığı görülmektedir.
Örnek olarak seçilen bazı unvanlarda görev yapan yükseköğrenim mezunu, en az 25 yıl hizmeti bulunan ve aylık/kadro seviyelerinin ¼ olduğu varsayılan kamu görevlilerinin son yedi yıldaki maaş artışı aşağıda yer almıştır. (Kaynak: www.memurlar.net / Maaş Robotu)
Aylık Net Maaş Son Yedi Yılda
Unvanı Ocak/2015/ 15 Ekim 2021 Maaş Artış Oranı %
1.sınıf Hakim/Savcı 9.170.- 19.215.- 109
Profesör 5.864.- 12.873.- 119
Polis Memuru 3.101.- 7.282.- 134
Hizmetli 2.088.- 4.548.- 117
Başmüfettiş/Başdenetci 4.995.- 10.234.- 104
Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere, 1. Sınıf Hakim/Savcı ve Profesör gibi üst düzey ve kariyer niteliğindeki unvanların yanı sıra, standart unvanlardaki artış oranı %109-134 aralığında olmasına karşılık, Başmüfettiş/ Başdenetçi unvanındaki artış oranının %104’ler civarında yani nispi olarak Polis memuruna kıyasen %30’lar civarında az gerçekleştiği bunun yanı sıra, 15.01.2012 tarihinde yürürlüğe giren 666 sayılı KHK ile de daha önce Başmüfettiş/Başdenetçi ile hemen hemen aynı düzeyde maaş alan Daire/ Kurul Başkanlarının halihazırda yaklaşık olarak %15 oranında daha yüksek maaş aldıkları görülmektedir.
Yukarıda söz konusu edilen bazı unvanlarda gerçekleşen reel artışlarda ek gösterge artışı , tazminat vb. artışlar ile maaş artışının en yüksek memura verilen ödemelerdeki artışa paralel kıstas aylığa bağlanmasının etken bulunduğu, (Örneğin, 1. Derecede olup,1. Sınıfa ayrılan Mülkiye Başmüfettişinin ek göstergesinin (5.800), 4 yıllık Profesör ek göstergesinin (6.400), 1. Sınıf hakim/savcılık da üç yılını doldurmuş olanların (7.600), 1. Sınıfa ayrılan ve üç yılını dolduranların (6.400), diğer hakim ve savcıların (4.000) olması gibi) bunun yanı sıra, DMK’ da Mülki İdare Amirliği Hizmetleri ve Emniyet Hizmetleri Sınıfı vb. belirli hizmet sınıflarının mevcudiyeti ile buna yönelik özlük haklarının ihdas edilmesi ile Yükseköğretim Personel Kanunu ve Hakimler ve Savcılar Kanunu gibi özel kanunlara dayanılarak yapılan maaş vb. düzenlemelerinin de pozitif etki yarattığı tespit edilmektedir.
V- SONUÇ
Yukarıdaki açıklama ve değerlendirmeler sonucunda, kamu bürokrasisinin ve yönetimin ayrılmaz ve vazgeçilmez bir fonksiyonu ve organı olarak teftiş ve denetimin öneminin azalmamasına karşılık, statü ve buna bağlı olarak özlük haklarında son 8-10 yılda yaşanan reel gerileme ve kayıpların, benzeri kariyer ve üst düzey unvan ve görevlerde yapılan iyileştirme çalışmalarına paralel olarak giderilmesinin yanı sıra, mesleki taassuptan bağımsız olarak sağlıklı bir hiyerarşik yapının sağlıklı özlük hakları ile yeniden tesis edilerek dengelenmesi yönünde yasal düzenlemeleri gerekli kılmaktadır.
Yine, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin 2018 yılında yürürlüğe girmesi ile birlikte Türk kamu denetim sisteminde ihtiyaç duyulan yeniden yapılanma ve örgütlenme ihtiyacı kapsamında, ayrı bir kariyer sınıfı oluşturduğu yargı kararlarıyla da müstakar bulunan ve personel rejiminde de benzeri düzenlemelerin bulunduğu bir “Denetim Hizmetleri Sınıfının” oluşturulması ve kapsamlı bir” Denetim Kanununun” ihdas edilmesi suretiyle; işe almadan başlayarak, “Teftiş Akademisinde” yetiştirilmesi, değerlendirilme kriterlerinin belirlenmesi, mesleki güvence, özlük hakları vb. tüm gerekli unsurları barındıran yasal düzenleme yapılması ile kamudaki tüm Teftiş Kurulları/Rehberlik ve Denetim Başkanlıklarının, önce kendi Bakanlık bünyesi içinde merkez, bağlı ve ilgili kuruluş, KİT, taşra teşkilatı ayırımına gidilmeksizin; eski Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu veya T.C Sayıştay Başkanlığının idari denetim modeli esas alınarak tek bir çatı altında birleştirilmesi ve daha sonraki aşamada ise denetim veya teftişle ilgili düzenleyici ve denetleyici mahiyette bir “Denetim Üst Kurulu” veya benzeri bir yapı dizayn edilerek, kamu denetim örgütünün yeniden inşa edilmesi ve bunun yanı sıra, bu yapıya organik olarak bağlı bir Teftiş Akademisinin ihdası ile birlikte tüm yukarıda sayılan kapsamlı ve tarihi önemdeki düzenlemelerin görüşülüp, tartışılacağı bir “Denetim Şurasının” hükümetimizin himayesinde organize edilmesi faydalı ve gerekli görülmektedir.